Nie tylko jak, ale i które z nich pomagają najbardziej – zastanawiają się autorzy wyczerpującej pracy przeglądowej poświęconej wykorzystaniu probiotyków w terapii adjuwantowej reumatoidalnego zapalenia stawów (RZS). Terapia adjuwantowa to sytuacja, w której dany produkt jest dołączany do standardowego leczenia w celu poprawy skuteczności terapii. 

Z analizy wynika, że największe zainteresowanie w tym kontekście wzbudzają bakterie z rodzaju Lactobacillus oraz Bifidobacterium, a najpoważniejszym kandydatem do zostania lekiem adjuwantowym jest Lactobacillus casei. Badania kliniczne z tym probiotykiem przyniosły najlepsze wyniki – w części z nich suplementacja wiązała się nie tylko z redukcją markerów zapalenia, ale i istotnym zmniejszeniem bólu, co jest przykładowym klinicznym (w przeciwieństwie do laboratoryjnych) wyznacznikiem skuteczności (co ciekawe, podobne rezultaty stwierdzono też w jednym badaniu z użyciem szczepu Bacillus coagulans). 

Jednak to, co w przedstawianej pracy jest szczególnie ciekawe, to zbiorcze omówienie hipotez o możliwych mechanizmach, w których podawanie probiotyków miałoby wpływać na aktywność choroby. Większość z nich uwzględnia interakcje między bakteriami zasiedlającymi przewód pokarmowy a układem immunologicznym – RZS jest bowiem chorobą z autoagresji, w której komórki odpornościowe z nieznanych przyczyn atakują stawy i struktury okołostawowe. Faktem jest, że u chorych z RZS obserwuje się nieprawidłowy skład flory jelitowej, co rodzi nadzieje na możliwość wpływania na proces zapalny poprzez zmiany (ilościowe i jakościowe) populacji mikroorganizmach w jelitach. 

Probiotyki mogą kształtować czynność układu immunologicznego na drodze wielu mechanizmów, w tym:

  • bezpośredniego wpływu na działanie komórek prezentujących antygen, makrofagów, limfocytów B, T i komórek NK (np. mogą stymulować produkcję przeciwciał wydzielniczych, które utrudnią kontakt patogennych bakterii z nabłonkiem jelitowym);
  • zmiany ilości i składu śluzu (także takie, które utrudniają kontakt patogennych bakterii z nabłonkiem jelitowym);
  • uszczelnianie nabłonka jelitowego i zmniejszenie wysiewu do krwi toksyn bakteryjnych;
  • utrudnianie rozwoju patogennych bakterii;
  • wydzielanie substancji o charakterze przeciwzapalnym (np. krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych).

Modulacja działania komórek odpornościowych i komórek nabłonka jelitowego zachodząca pod wpływem probiotyków widoczna jest w badaniach naukowych – choćby pod postacią zmian profilu cytokin. Cytokiny to białka, które są wydzielane w celu regulacji odpowiedzi zapalnej i które mogą nasilać reakcję układu odpornosciowego (działać prozapalnie) lub ją wygaszać (czyli działać przeciwzapalnie). 

Na podstawie

Ferro M, Charneca S, Dourado E, Guerreiro CS, Fonseca JE. Probiotic Supplementation for Rheumatoid Arthritis: A Promising Adjuvant Therapy in the Gut Microbiome Era. Front Pharmacol. 2021 Jul 23;12:711788. doi: 10.3389/fphar.2021.711788. PMID: 34366867; PMCID: PMC8346200.