Amerykańscy naukowcy przeprowadzili przegląd prac naukowych poświęconych znaczeniu ziół w zapobieganiu lub leczeniu choroby Alzheimera. Kilka z nich ma potencjał i zostało już przebadanych w ramach badań klinicznych, inne wciąż czekają. 

Wiele z omawianych tu nutraceutyków to tradycyjnie wykorzystywane w medycynie ludowej „wzmacniacze pamięci”. Badania eksperymentalne (na zwierzętach) wykazały, że – na różne sposoby – zioła mogą niwelować patologiczne procesy zachodzące w mózgach osobników predysponowanych do demencji. Najczęściej obserwuje się przyspieszone usuwanie amyloidu β (szkodliwe białko przyczyniające się do śmierci komórek nerwowych) i spowolnienie degeneracji neuronów. Te obserwacje wymagają jeszcze potwierdzenia u ludzi, z tym że w niektórych przypadkach mamy wstępne, zachęcające wyniki badań klinicznych. 

Wśród nutraceutyków o największym potencjalne w aspekcie ochrony przed demencją autorzy wymieniają następujące:

  • ashwaganda (witania ospała) – dawka dobowa 300 mg ekstraktu korzenia tej rośliny po 8 tygodniach poprawiła (w porównaniu z placebo) różne aspekty pamięci, uwagi i procesów przetwarzania informacji;
  • bakopa (brahmi) – wykazano korzystny wpływ ekstraktu z tej rośliny (w dawkach od 125 do 320 mg na dobę) na uwagę, pamięć, procesy logiczne i uczenia się;
  • miłorząb japoński (ginkgo biloba) – zwalnianie progresji choroby Alzheimera lub poprawę funkcji poznawczych obserwowano w kilku badaniach klinicznych z kontrolą placebo; 
  • wąkrotka azjatycka (gotu kola) – wykazano, że w dużej dawce (750 mg dziennie) poprawia pamięć roboczą i subiektywną ocenę nastroju u zdrowych osób, co rodzi nadzieje na przyszłe wykorzystywanie jej w zapobieganiu utracie funkcji poznawczych i wahań nastroju u starszych osób;
  • soplówka jeżowata (Lion’s mane) – grzyb przyrastający do pni drzew, popularny na Dalekim Wschodzie, ale występujący też w Polsce (choć zagrożony wyginięciem). W dwóch badaniach klinicznych obserwowano poprawę stanu klinicznego przy długotrwałym stosowaniu ekstraktu u osób z łagodnymi zaburzeniami funkcji poznawczych lub wczesną fazą choroby Alzheimera;
  • szafran – w badaniach klinicznych okazał się skuteczny i bezpieczny w leczeniu choroby Alzheimera w dawce 30 mg dziennie, po wielomiesięcznym stosowaniu; obserwowano nawet skuteczność porównywalną z donepezilem (inhibitor cholinoesterazy stosowany w leczeniu demencji) lub memantyną (antagonista receptora NMDA, także wykorzystywany w otępieniu), przy mniejszej liczbie działań ubocznych.

Badań klinicznych wymagają kolejne nutraceutyki z potencjalnym zastosowaniem w leczeniu zaburzeń pamięci i funkcji poznawczych, np.:

  • shankhapushpi – wywodzący się z Indii powój; 
  • kurkuma;
  • czepota puszysta (vilcacora, koci pazur);
  • triphala (mieszanka trójskładnikowa: amlaki, czyli liściokwiat trójgarbnikowy, bibhitaki i haritaki, czyli odmiany migdałecznika z Azji Południowo-Wschodniej); 
  • tatarak;
  • guduchi;
  • żywica balsamowca indyjskiego;
  • jyotismati („drzewo intelektu”);
  • nard (nardostachys wielkokwiatowy);
  • dziurawiec;
  • rozmaryn;
  • szałwia;
  • różeniec górski;
  • moringa;
  • mumio shilajit;
  • melisa lekarska.

Ciekawe są pomysły autorów na pokonanie bariery krew-mózg, czyli jak poprawić dostarczanie substancji aktywnych do ośrodkowego układu nerwowego (z uwagi na istnienie tej bariery wiele substancji przyjmowanych doustnie czy nawet dożylnie nie przedostaje się do mózgu lub trafia doń w niewielkich tylko ilościach). Jednym z pomysłów jest podawanie ziół… donosowe, w postaci proszku lub rozpuszczonych w oleistej bazie. To może ułatwić przenikanie pożądanych związków prosto w obręb układu nerwowego – drogą nerwu węchowego, jednak wymaga jeszcze wielu badań weryfikujących tę metodę z uwagi na kontrowersyjne wyniki. Jeszcze inną opcją jest włączanie ziół lub ich ekstraktów do bazy wykorzystywanej podczas masażu, aczkolwiek ta droga (aplikacja na skórę) raczej nie oferuje szczególnej przewagi w aspekcie przenikania czynnych związków do mózgu, choć autorzy wiążą pewne nadzieje z aplikacją na skórę czoła, która rzekomo wiąże się z lepszym przenikaniem pewnych substancji do kory czołowej (to jednak stosunkowo kontrowersyjna hipoteza). 

Na podstawie

Gregory J, Vengalasetti YV, Bredesen DE, Rao RV. Neuroprotective Herbs for the Management of Alzheimer’s Disease. Biomolecules. 2021 Apr 8;11(4):543. doi: 10.3390/biom11040543. PMID: 33917843; PMCID: PMC8068256.