Nie tylko witamina D ma potencjalny związek z zakażeniem koronawirusem. W ostatnich miesiącach pojawiło się na ten temat wiele artykułów w prasie medycznej. Naukowcy zajmujący się układem immunologicznym i wpływem nań (np. za pomocą nutraceutyków) zwracają tym samym uwagę na możliwość wykorzystania w czasie epidemii innych metod niż wytwarzane w zawrotnym tempie szczepionki.

Trzeba zaznaczyć, że w znakomitej większości przypadków nie dysponujemy na razie wynikami badań klinicznych, które potwierdzałyby zasadność takich działań, jak wymieniane przez naukowców. Raczej są one wskazówką, nawoływaniem do przeprowadzenia randomizowanych badań z grupą kontrolną, rezultatem latami zdobywanej przez autorów wiedzy, niż wyrocznią i pewnikiem. Innymi słowy, rodzą hipotezy, które powinny zostać sprawdzone w badaniach naukowych. Co nie zmienia faktu, że pewni autorzy uważają oczekiwanie na wyniki tychże za zbędne – zwłaszcza jeśli suplementacja jest bezpieczna, niedroga i dobrze udokumentowana we wcześniejszych badaniach, a populacja chorych charakteryzuje się wysokim ryzykiem [9]. 

Oto spis (na pewno niekompletny) nutraceutyków, które pojawiły się w ostatnim czasie w prasie fachowej jako potencjalni kandydaci do zapobiegania lub leczenia infekcji koronawirusowej (kolejność alfabetyczna):

  • ashwaganda, a konkretnie jej substancja czynna witaferyna A – dzięki blokowaniu łączenia się wirusa z receptorem ACE2 na komórkach nabłonka oddechowego [21]
  • astaksantyna – poprzez ochronę śródbłonka [1]
  • beta-glukany z grzybów – dzięki działaniu stymulującemu układ odpornościowy do walki z patogenami oraz działaniu immunomodulacyjnemu, a więc potencjalnie wygaszającemu gotowość do nadmiernej reakcji i rozwoju burzy cytokin [23, 24]
  • białko – pewne aminokwasy wpływają bowiem na funkcjonowanie komórek układu odornościowego, a tlenek azotu powstający z argininy może hamować replikację koronawirusa [6]
  • błonnik – dzięki wspieraniu flory jelitowej wytwarzającej substancje o działaniu przeciwzapalnym [4]
  • cynk – poprzez aktywację komórek NK i wspieranie makrofagów, hamowanie namnażania się wirusów (w tym koronawirusów, w tym SARS) w komórkach, bezpośrednie działanie antywirusowe i ochronę nabłonka oddechowego, wreszcie działanie przeciwzapalne [1, 6, 9, 13, 22, 25, 26]
  • glukozamina – poprzez wpływ na produkcję interferonu [1] 
  • hesperydyna – modelowanie matematyczne wskazuje, że może blokować białko koronawirusa odpowiadające za przyłączenie się do komórki, działa też przeciwzapalnie [17]
  • koenzym Q10 – poprawa dysfunkcji mitochondriów może prowadzić do „odnowy sił” limfocytów T zwalczających koronawirusa i osłabiać nadmierną aktywację układu immunologicznego prowadzącą do burzy cytokin [15]
  • krzem – poprzez aktywację komórek NK, wpływ na limfocyty T, ochronę śródbłonka [1]
  • kurkumina – z uwagi na aktywność przeciwwirusową oraz blokowanie wiązania się receptora ACE2 z wypustkami koronawirusa [22]
  • kwas ferulowy – hamuje hiperaktywację układu odpornościowego, więc może zabezpieczać przed burzą cytokin, działa przeciwzakrzepowo [1]
  • kwasy omega-3, zwłaszcza z ryb – dzięki ich działaniu przeciwzapalnemu, szczególnie jak się wydaje istotnemu u pacjentów z chorobami towarzyszącymi, jak cukrzyca, nadciśnienie czy choroba wieńcowa; stymulują także limfocyty B (wytwarzające przeciwciała), stymulują fagocytozę i przyczyniają się do zmniejszenia gotowości prozakrzepowej, które to działanie jest istotne z uwagi na doniesienia o stosunkowo często wikłającej COVID zakrzepicy [3, 5-8]
  • kwercetyna – dzięki synergii działania przeciwwirusowego z witaminą C [12]
  • N-acetylocysteina – poprzez wpływ na produkcję interferonu, odtwarzanie zredukowanego glutationu oraz rozrzedzanie śluzu w drogach oddechowych (może ułatwiać oddychanie chorym w ciężkim stanie) [1, 13] 
  • naryngenina – dzięki działaniu przeciwzapalnemu i hamowaniu proteaz koronawirusowych oraz hamowaniu aktywności konwertazy angiotensyny [16]
  • probiotyki, prebiotyki – z uwagi na działanie wygaszające stany zapalne [4]
  • resweratrol – hamuje wnikanie wirusów do komórek, blokując receptor ACE2, zwiększa napływ jonów cynku do komórek, przeciwdziała rozwojowi burzy cytokin [1]
  • selen – poprzez wpływ na makrofagi, komórki NK, limfocyty T, wpływ na produkcję interferonu, odtwarzanie zredukowanego glutationu (ochrona przed reaktywnymi formami tlenu) i osłabianie zjadliwości wirusów; niedobór tego pierwiastka zwiększa ryzyko ciężkiego przebiegu COVID i zgonu [1, 6, 9, 18, 19, 22]
  • spirulina – poprzez aktywację makrofagów i limfocytów NK, wpływ na limfocyty T, wytwarzanie przeciwciał, wpływ na produkcję interferonu [1] 
  • vilcacora – dzięki działaniu przeciwzakrzepowemu [1]
  • witamina A – suplementacja stymuluje wydzielanie przeciwciał przeciwwirusowych, aktywność fagocytarną makrofagów oraz różnicowanie limfocytów T [6, 10]
  • witaminy B1, B6, B12 – pierwsza działa przeciwzapalnie, druga jest niezbędna do utrzymywania liczebności populacji limfocytów, ostatnia wspiera limfocyty cytotoksyczne (zwalczające wirusy) i makrofagi [6, 10]
  • witamina C  – poprzez aktywację komórek NK, wytwarzanie przeciwciał, ochronę przed wolnymi rodnikami, ochronę śródbłonka, ochronę płuc przed zniszczeniem w wyniku nadmiernej aktywacji układu odpornościowego, zwiększanie odporności zwierząt na zakażenie nowym koronawirusem; niedobór tej witaminy zwiększa podatność na zakażenia wirusowe górnych dróg oddechowych u ludzi [1, 3, 6, 10, 11, 13, 15, 22]; 
  • witamina E – wpływa głównie na limfocyty T, ale działa też przeciwzapalnie; może zapobiegać przeziębieniom lub skracać czas trwania takich infekcji wirusowych jak grypa [6, 10]
  • wodorosty i zawarte w nich wielocukry – hamują replikację wirusów w komórkach [2].

Zwraca się także uwagę na regularną aktywność fizyczną i specjalnie dobierane zestawy ćwiczeń oddechowych (oraz jogę), nawet u osób zakażonych [3], a także czynniki psychiczne związane z odpornością, np. wysypianie się, opanowanie stresu, unikanie nadmiaru alkoholu i dymu tytoniowego [14].

Na podstawie

  1. J Pers Med. 2020 Aug 5;10(3):E80.Postulated Adjuvant Therapeutic Strategies for COVID-19. Anderson O Ferreira et al.
  2. J Appl Phycol. 2020 Jun 1;1-3. The COVID 19 novel coronavirus pandemic 2020: seaweeds to the rescue? Why does substantial, supporting research about the antiviral properties of seaweed polysaccharides seem to go unrecognized by the pharmaceutical community in these desperate times? Leonel Pereira, Alan T Critchley
  3. J Sports Sci. 2020 Aug 25;1-7.  Physical activity and nutrition guidelines to help with the fight against COVID-19. Kayvan Khoramipour et al. 
  4. Ther Adv Respir Dis. Jan-Dec 2020;14:1753466620937170. Targeting the gut-lung microbiota axis by means of a high-fibre diet and probiotics may have anti-inflammatory effects in COVID-19 infection. Luana Conte, Domenico Maurizio Toraldo
  5. Nutrition. 2020 Jun 20;81:110900.  Parenteral fish oil: An adjuvant pharmacotherapy for coronavirus disease 2019? Raquel S Torrinhas et al.
  6. Arch Physiol Biochem. 2020 Jul 9;1-10. Nutrients in prevention, treatment, and management of viral infections; special focus on Coronavirus. Fatemeh BourBour et al.
  7. Free Radic Biol Med. 2020 Aug 20;156:190-199. Potential benefits and risks of omega-3 fatty acids supplementation to patients with COVID-19. Marcelo M Rogero et al.
  8. FASEB J. 2020 Jun 26;10.1096/fj.202001451. COVID-19-Associated dyslipidemia: Implications for mechanism of impaired resolution and novel therapeutic approaches. Alexander V Sorokin et al.
  9. Nutrients. 2020 Aug 7;12(8):E2358. Early Nutritional Interventions with Zinc, Selenium and Vitamin D for Raising Anti-Viral Resistance Against Progressive COVID-19. Jan Alexander et al.
  10. Nutrients. 2020 Aug 23;12(9):E2550. Could Vitamins Help in the Fight Against COVID-19? Thomas H Jovic et al.
  11. Crit Care. 2020 Aug 26;24(1):522. Vitamin C levels in patients with SARS-CoV-2-associated acute respiratory distress syndrome. Luis Chiscano-Camón et al.
  12. Front Immunol. 2020 Jun 19;11:1451. Quercetin and Vitamin C: An Experimental, Synergistic Therapy for the Prevention and Treatment of SARS-CoV-2 Related Disease (COVID-19). Ruben Manuel Luciano Colunga Biancatelli et al.
  13. Cleve Clin J Med. 2020 Jun 8. What is the role of supplementation with ascorbic acid, zinc, vitamin D, or N-acetylcysteine for prevention or treatment of COVID-19? Seth R Bauer et al.
  14. Perspect Psychol Sci. 2020 Jul 8;1745691620942516. Psychosocial Vulnerabilities to Upper Respiratory Infectious Illness: Implications for Susceptibility to Coronavirus Disease 2019 (COVID-19). Sheldon Cohen
  15. Med Hypotheses. 2020 Aug 5;144:110161. Mitochondrial-targeted ubiquinone: A potential treatment for COVID-19. Lichen Ouyang, Jie Gong
  16. Phytother Res. 2020 Jul 2;10.1002/ptr.6781. Naringenin, a flavanone with antiviral and anti-inflammatory effects: A promising treatment strategy against COVID-19. Helda Tutunchi et al.
  17. Antioxidants (Basel). 2020 Aug 13;9(8):E742. Hesperidin and SARS-CoV-2: New Light on the Healthy Function of Citrus Fruits. Paolo Bellavite, Alberto Donzelli 
  18. Br J Nutr. 2020 Aug 6;1-37. Selenium and viral infection: are there lessons for COVID-19? G Bermano et al.
  19. Nutrients. 2020 Jul 16;12(7):2098. Selenium Deficiency Is Associated with Mortality Risk from COVID-19. Arash Moghaddam et al.
  20. Indian J Clin Biochem. 2020 Jul;35(3):373-375. Curcumin: a Wonder Drug as a Preventive Measure for COVID19 Management. Yamuna Manoharan et al.
  21. J Ovarian Res. 2020 Jul 19;13(1):79. Withaferin A: a potential therapeutic agent against COVID-19 infection. Alex R Straughn, Sham S Kakar 
  22. Nutr Rev. 2020 Jul 12;nuaa067. Dietary recommendations during the COVID-19 pandemic. Christianne de Faria Coelho-Ravagnani et al.
  23. Front Immunol. 2020 Jul 14;11:1782. Could the Induction of Trained Immunity by β-Glucan Serve as a Defense Against COVID-19? Anne Geller, Jun Yan 
  24. Sci Total Environ. 2020 Aug 25;732:139330. β-Glucan extracts from the same edible shiitake mushroom Lentinus edodes produce differential in-vitro immunomodulatory and pulmonary cytoprotective effects – Implications for coronavirus disease (COVID-19) immunotherapies. Emma J Murphy et al.
  25. Front Immunol. 2020 Jul 10;11:1712. The Potential Impact of Zinc Supplementation on COVID-19 Pathogenesis. Inga Wessels et al.
  26. Clin Nutr ESPEN. 2020 Aug;38:65-66. The key role of zinc in elderly immunity: A possible approach in the COVID-19 crisis. Poliana Guiomar de Almeida Brasiel et al.