W artykułach nt. działania biologicznego flawanoidów co i rusz pojawia się kwercetyna i jej bliska krewna rutyna. Dzięki pracy przeglądowej tureckich naukowców mamy możliwość zapoznać się z najważniejszymi informacjami o jednym z najsłynniejszych, obok resweratrolu, polifenoli i jego wpływie prozdrowotnym. 

Oba związki to flawanole, czyli związki chemiczne z grupy polifenoli. Rutyna jest glikozydem, połączeniem kwercetyny z dwucukrem rutynozą. Kwercetyna jest nierozpuszczalna w wodzie, dobrze natomiast rozpuszcza się w tłuszczach i alkoholu. Dodanie reszt cukrowych poprawia rozpuszczalność w wodzie, dlatego rutyna rozpuszcza się w wodzie lepiej niż kwercetyna. 

Obie substancje dostarczają do krwi kwercetynę – tylko rutyna, aby wywierać działanie biologiczne, musi zostać najpierw pozbawiona reszty cukrowej. W głównej mierze robią to za nas bakterie jelitowe, rozcinające wiązanie glikozydowe. 

Sama kwercetyna wchłania się słabo, w kilku-kilkunastu procentach. Odpowiada za to słaba rozpuszczalność w wodzie oraz działanie bakterii jelitowych, z których część rozkłada nie tylko rutynę, ale i kwercetynę (jak widać, bakterie mogą działać dla nas korzystnie, uwalniając kwercetynę, ale i niekorzystnie, rozkładając ją, zanim ta zdąży się wchłonąć). 

Najbogatszym źródłem kwercetyny są kapary (przeszło 200 mg w 100 g), kilkakrotnie mniej kwercetyny ma ostra żółta papryka, dziesięciokrotnie mniej cebula, inne odmiany papryki, cebula, kakao i żurawiny. 

W suplementacji w badaniach naukowych stosuje się dawki od 200 do 1000 mg dziennie, a efektów można oczekiwać najwcześniej po miesiącu. 

Jak kwercetyna działa na organizm?

Najczęściej wymienianym mechanizmem jest działanie antyoksydacyjne. To zaś może prowadzić do zaskakujących efektów – np. wzrostu wchłaniania wapnia z przewodu pokarmowego u osób z nasilonym stresem oksydacyjnym. Tak czy inaczej, te właściwości kwercetyny usiłuje się wyykorzystywać w leczeniu stanów stresu oksydacyjnego w różnych układach, w tym:

  • astmy (są pojedyncze badania potwierdzające korzystny wpływ kwercetyny u ludzi);
  • alergicznego nieżytu nosa;
  • nadciśnienia tętniczego (efekt zaobserwowano przy bardzo dużych dawkach kwercetyny, 500 mg dziennie – co zresztą w przypadku tej substancji jest raczej normą, efekty działania biologicznego są zauważalne dopiero po podaniu dawek kilkudziesięciokrotnie przekraczających dzienne spożycie w pokarmach);
  • choroby wieńcowej (póki co tylko u zwierząt, zauważono jednak, że kwercetyna „odwraca” przepływ cholesterolu, czyli kieruje go do wątroby, zamiast do naczyń wieńcowych);
  • nowotworach – kwercetyna hamuje wzrost niektórych guzów, stymuluje umieranie komórek nowotworowych, utrudnia im tworzenie przerzutów i zaopatrzenie w krew, opisano także, że zmienia długość telomerów i wpływa na ekspresję genów (włącza geny uniemożliwiające transformację nowotworową i wyłącza onkogeny). Mimo stosunkowo dużej ilości potwierdzających te efekty badań na komórkach i na zwierzętach, brakuje jednak badań klinicznych z kwercetyną;
  • cukrzycy – tu wykorzystuje się fakt, że kwercetyna utrudnia wchłanianie glukozy, ale również chroni komórki nerwowe przed szkodliwym działaniem glukozy, prawdopodobnie ułatwia wprowadzanie glukozy do komórek wątroby i mięśni i chroni komórki trzustki przed uszkodzeniem (oraz przyspiesza ich regenerację)
  • chorobach neurodegeneracyjnych – kwercetyna łatwo przenika z krwi do mózgu i może chronić przed przedwczesną śmiercią komórki nerwowe w chorobie Parkinsona czy Alzheimera – i być może jest kluczem do zapobiegania tym chorobom. Ciekawy jest wpływ kwercetyny na jakość snu (działa za pośrednictwem receptorów hamujących aktywność neuronów, wydłuża fazę nREM, czyli sen głęboki, przynoszący wypoczynek)
  • i wreszcie, w otyłości – o ile jednak doświadczenia na hodowlach komórkowych są obiecujące (kwercetyna utrudnia tworzenie się komórek tkanki tłuszczowej, a więc i odkładanie tłuszczu), to nie udało się wykazać, by kwercetyna skutecznie odchudzała ludzi (być może to kwestia dawki i długości suplementacji, albo jakości stosowanej kwercetyny, albo jakiegoś mechanizmu uniemożliwiającego to działanie w warunkach pełnego skomplikowania ludzkiego organizmu).

Jakie są działania niepożądane kwercetyny?

Są rzadkie, jeśli już, to pojawiają się po długim czasie brania kwercetyny – może wystąpić ból głowy, nudności albo mrowienie kończyn. Bóle głowy po suplementach w ogóle nie są tak rzadkie, jak mogłoby się wydawać, i najprawdodpobniej nie są spowodowane „wychodzeniem” toksyn z układu nerwowego – jak to bywa tłumaczone w internecie. Są zwykle sygnałem o przekroczeniu tolerowanej dawki i wymagają jej zmniejszenia lub nawet odstawienia wywołującej je substancji. 

Na podstawie

Crit Rev Food Sci Nutr. 2019 Nov 4:1-14. A minireview of quercetin: from its metabolism to possible mechanisms of its biological activities. Ulusoy HG, Sanlier N