Mimo postępów nauki wciąż nie znamy odpowiedzi na pytanie, co wywołuje reumatoidalne zapalenie stawów (RZS). Wiemy, że chorzy nad wyraz często mają geny, które do tej choroby usposabiają, oraz że na przebieg RZS wpływa palenie tytoniu, choroby zakaźne, skład bakterii jelitowych oraz dieta. Te dwa ostatnie czynniki ewidentnie ze sobą ściśle współgrają – jak zatem optymalnie je wykorzystać dla wspomagania klasycznego leczenia?

Wiele zmieniło się w zapatrywaniu się na liczne choroby przewlekłe, zwłaszcza zapalne, od czasu odkrycia zespołu nieszczelnego jelita. Okazuje się bowiem, że gdy nabłonek jelita traci integralność, do krwi przedostają się substancje wytwarzane przez bakterie jelitowe, które mogą wywoływać reakcje autoimmunologiczne. A co wpływa na szczelność bariery jelitowej? Dieta. A w niej? Wydaje się, że zgubny wpływ ma białko zwierzęce, a więc mięso i nabiał.

Z badań naukowych wyłaniają się pewne interesujące fakty [1], np. łagodzenie objawów RZS już po 4 tygodniach stosowania diety wegańskiej o niskiej zawartości tłuszczu albo istotna poprawa kliniczna po kilkudniowym poście połączonym z kilkumiesięczną wegańską dietą bezglutenową (a późniejsze przejście na dietę wegatariańską pozwoliło tę poprawę utrzymać). Obserwacje te są spójne z innymi pracami dotyczącymi chorób z autoagresji, np. chorobą Hashimoto, chorobą Gravesa-Basedowa, stwardnieniem rozsianym. Dieta uboga w tłuszcze i białka zwierzęce ma działanie przeciwzapalne i w badaniach klinicznych obserwuje się po niej poprawę przebiegu reumatoidalnego zapalenia stawów.

Z jednej strony dzięki diecie wegańskiej mamy więc brak potencjalnie szkodliwych białek zwierzęcych, z drugiej – obfitość błonnika, który jest grupą związków odżywiających dobroczynne bakterie jelitowe. U chorych na RZS regularnie obserwuje się zubożenie mikrobiomu jelitowego. Bakterie tymczasem mogą być tym czynnikiem, który łączy interwencje dietetyczne ze zmianami zdrowia: wpływają na szczelność jelita, wytwarzają drobnocząsteczkowe związki, które mogą – po przedostaniu się do krwi – działać jak toksyny lub jak leki, wreszcie mogą oddziaływać miejscowo z układem odpornościowym (a główne skupisko komórek tego układu znajduje się właśnie wokół przewodu pokarmowego!). Mamy na to dowody kliniczne – np. niedawno opublikowano wyniki badania, w którym suplementacja błonnika już po miesiącu przełożyła się na mniejsze markery zapalenia u pacjentów z RZS, wyhamowała niszczenie kości przez komórki odpornościowe i złagodziła objawy [2].

Jest jeszcze trzeci aspekt – dieta wegańska ułatwia schudnięcie, a nadwaga i otyłość są dla przebiegu RZS iście masakryczne – utrata już 5 kg przekłada się na trzykrotnie większe szanse złagodzenia objawów ze strony stawów! Ograniczenie źródeł energii w diecie uruchamia w organizmie wiele szlaków biochemicznych związanych z tłumieniem aktywności zapalnej (i swoją drogą – wydłużających życie), nic więc dziwnego, że chudnięcie wiąże się ze zmniejszeniem objawów tej ciężkiej choroby. Podobnie rzecz ma się z cholesterolem – mimo że dieta roślinna obniża go w niewielkim stopniu, obniżenie to koreluje z poprawą objawów reumatoidalnego zapalenia stawów, ale uwaga – tylko u kobiet (być może rolę tu gra jakiś mechanizm związany z czynnikami hormonalnymi, cholesterol jest bowiem zbliżony w budowie do hormonów sterydowych, np. estrogenów).

Z jednej strony przyzwyczajenia żywieniowe jest ciężko zmienić, z drugiej – tak ciężka choroba jak RZS powinna do tej zmiany skłaniać, z trzeciej – suplementacja błonnika aż tak wiele wyrzeczeń nie wymaga. Najlepiej oczywiście pamiętać, że optymalne działanie jest zawsze całościowe: likwidacja stresu, dieta, suplementy i leki mogą i powinny ze sobą współdziałać (i być stosowane równolegle!).

Na podstawie

  1. Front Nutr. 2019 Sep 10;6:141. Nutrition Interventions in Rheumatoid Arthritis: The Potential Use of Plant-Based Diets. A Review. Alwarith J, Kahleova H, Rembert E, Yonas W, Dort S, Calcagno M, Burgess N, Crosby L, Barnard ND.
  2. Nutrients. 2019 Oct 7;11(10). The Role of Dietary Fiber in Rheumatoid Arthritis Patients: A Feasibility Study. Häger J, Bang H, Hagen M, Frech M, Träger P, Sokolova MV, Steffen U, Tascilar K, Sarter K, Schett G, Rech J, Zaiss MM.