Insulinooporność, jajniki, inozytol

Pod wieloma względami inozytole są nie gorsze od metforminy w leczeniu zespołu policystycznych jajników – uważają naukowcy z Uniwersytetu im. Semmelweisa w Budapeszcie (Węgry). 

Inozytole to grupa związków organicznych (alkoholi polihydroksylowych), z których najczęściej występujące w przyrodzie enancjomery to mioinozytol i D-chiro-inozytol. Czasami błędnie klasyfikowane są w grupie witamin B. Mają właściwości uwrażliwiające na działanie insuliny, stąd próby ich wykorzystywania jako alternatywy dla metforminy, która jest obecnie standardem w leczeniu zespołu policystycznych jajników (PCOS, polycystic ovaries syndrome). Choroba ta, mimo że dotyka jajników i powoduje objawy typowe dla zaburzeń wydzielania hormonów płciowych, jest silnie związana z insulinoopornością. Podejrzewa się, że zjawisko to leży wręcz u podłoża pozostałych zmian (występuje u znakomitej większości chorych): 

•  powoduje hipernsulinemię;
•  insulina stymuluje komórki osłonki pęcherzyka jajnikowego do produkcji testosteronu;
• insulina zmniejsza wątrobowe wytwarzanie białek transportujących hormony płciowe we krwi, to zaś zmienia pulę aktywnych hormonów, zwłaszcza testosteronu, przez co nasila się jego wypadkowe działanie na tkanki. Zaostrzają się w ten sposób objawy hiperandrogenizmu;
• pojawiają się też inne, złożone zaburzenia, np. działania osi podwzgórze-przysadka-nadnercza. 

Zespół policystycznych jajników prowadzi m.in. do maskulinizacji, zaburzeń miesiączkowania, trudności z zajściem w ciążę. Leczenie jest złożone, wielokierunkowe, a jednym z celów terapii jest przeciwdziałanie insulinooporności. Podstawowym lekiem stosowanym w tym celu jest metformina, która jednak nie jest pozbawiona działań niepożądanych (głównie ze strony przewodu pokarmowego: biegunki, wzdęcia, nudności, wymioty). Inozytole są w badaniach klinicznych wykorzystywane jako alternatywny sposób zwalczania insulinooporności w PCOS. Autorzy omawianej pracy postanowili sprawdzić, co wiemy o ich skuteczności. 

W tym celu dokonano przeglądu 26 randomizowanych badań klinicznych, w których sprawdzano skuteczność różnych izomerów inozytolu. Ogółem brało w nich udział 1691 pacjentek. Analiza porównawcza z placebo wskazała, że:

• kobiety przyjmujące inozytol miały większą szansę na regularny cykl miesiączkowy;
• w grupie tej stwierdzono także:
  • mniejszy wskaźnik masy ciała (BMI), mniejsze stężenie glukozy, poprawę w zakresie wydzielania insuliny
  • mniejsze stężenie testosteronu (wolnego i całkowitego), a także androstendionu (inny hormon maskulinizujący);
  • wzrost stężenia globuliny wiążącej hormony płciowe. 

Co więcej, skala efektów była porównywalna z metforminą, przy znacznie mniejszej ilości działań niepożądanych. 

Zdaniem autorów obserwowane zmiany mogą być skutkiem poprawy metabolizmu, zmniejszenia insulinooporności, wpływu na czynność jajników i wątroby. Zwracają też jednak uwagę na specyficzną właściwość jednego z izomerów, mianowicie D-chiro-inozytolu. Hamuje on aktywność aromatazy, enzymu przekształcającego hormony męskie do żeńskich, przez co jego długotrwałe stosowanie może mieć skutek odwrotny do zamierzonego. 

Nie powinno się więc stosować tej odmiany inozytolu długo (>8 tygodni) ani w dużych dawkach. Krótkotrwale podawany może jednak wspomagać zwalczanie insulinooporności i w tym mechanizmie pomagać leczyć PCOS. 

Autorzy postulują, by inozytole uwzględniać w planie terapeutycznym, ale także prowadzić dalsze badania. Wyjaśnienia wymaga zwłaszcza skuteczność takiej terapii w zwiększaniu odsetka ciąż, co jest jednym z najważniejszych celów leczenia zespołu policystycznych jajników. Nierzadko wymaga to stosowania zaawansowanych metod, których omówienie przekracza jednak ramy tego wpisu, a które są domeną specjalistów ginekologów. Warto pamiętać, że wspieranie metabolizmu (lekami, nutraceutykami, dietą, odchudzaniem, aktywnością fizyczną) jest tylko jednym z wielu obszarów, które musi uwzględniać terapia tej skomplikowanej i wciąż dość tajemniczej choroby.

Na podstawie

Greff D, Juhász AE, Váncsa S, Váradi A, Sipos Z, Szinte J, Park S, Hegyi P, Nyirády P, Ács N, Várbíró S, Horváth EM. Inositol is an effective and safe treatment in polycystic ovary syndrome: a systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Reprod Biol Endocrinol. 2023 Jan 26;21(1):10. doi: 10.1186/s12958-023-01055-z. PMID: 36703143; PMCID: PMC9878965.