Co daje witamina D w cukrzycy?

Suplementacja witaminy D może być skuteczną strategią poprawy kontroli glikemii u dorosłych chorych na cukrzycę typu 2. Dawka może mieć przy tym istotne znaczenie, z uwagi na różne mechanizmy biologiczne związane z działaniem witaminy D. 

To, że witamina D ma związek z kontrolą glikemii w cukrzycy typu 2, sugerowały rezultaty badań epidemiologicznych. Wyniki idących z ślad za tym badań interwencyjnych (w których podaje się witaminę D i sprawdza, czy poprawia się kontrola glikemii) pozostają jednak niespójne. W związku z tym naukowcy z dwóch uniwersytetów w Pekinie przeprowadzili metaanalizę sieciową w celu oceny skuteczności różnych strategii suplementacji witaminy D w tej sytuacji klinicznej.

Autorzy uwzględnili różnice obserwowane między różnymi dawkami witaminy D: małą (<1000 j.m. dziennie), średnią (1000-2000 j.m.), dużą (2000-4000 j.m.) i bardzo dużą (≥4000 j.m.) w 40 randomizowanych badaniach klinicznych.

Stwierdzono, że:

• stosowanie dawek bardzo dużych wiązało się z obniżaniem glikemii na czczo i z największym prawdopodobieństwem wzrostu stężenia aktywnej formy witaminy D (25(OH)D);
• dawki średnie wiązały się ze zmianami stężenia insuliny na czczo, zarówno w porównaniu z placebo, jak i brakiem leczenia;
• dawki małe wiązały się z redukcją poziomu hemoglobiny glikowanej (HbA1c). 

Jakie są możliwe wyjaśnienia tych, jak się wydaje, paradoksalnych obserwacji? Proponuje się kilka. 

Witamina D działa poprzez receptory jądrowe obecne w wielu komórkach, w tym w komórkach β trzustki, hepatocytach i tkance mięśniowej. 

Małe dawki witaminy D mogą wystarczać do aktywacji podstawowych szlaków metabolicznych poprawiających wrażliwość na insulinę, mimo że nie wystarczają do znaczącego podniesienia stężenia 25(OH)D.

Bardzo duże dawki mogą z kolei prowadzić do silniejszej aktywacji receptorów dla witaminy D, co może tłumaczyć większy spadek glikemii na czczo, ale paradoksalnie mniejszy wpływ na HbA1c (której redukcja wymaga dłuższej terapii). Przy takich dawkach może bowiem pojawiać się zjawisko zmniejszania ekspresji receptorów oraz aktywacja mechanizmów konwersji witaminy D do nieaktywnych (lub nawet kontraktywnych) metabolitów, co również może tłumaczyć mniejszy wpływ na HbA1c. 

To, że średnie dawki miały najsilniejszy wpływ na stężenie insuliny na czczo sugeruje, że przy tych dawkach następuje optimum aktywacji szlaków sygnałowych związanych z wytwarzaniem insuliny i wrażliwością na insulinę. Mielibyśmy zatem do czynienia z osiąganiem plateau tego konkretnego efektu klinicznego – przy średnich dawkach.

To niejedyne wytłumaczenie. Oprócz opisanych przykładowych efektów zależnych od ekspresji receptora czy mechanizmów produkcji insuliny możliwe są i inne, czysto biologiczne (np. pośrednio, przez wpływ na stany zapalne) lub nawet statystyczne: różne populacje [osoby otyłe lub szczupłe, z insulinoopornością lub bez niej, z niedoborem witaminy D lub bez niego] mogą w odmienny sposób reagować na te same dawki. Ważny jest też czas suplementacji: krótkotrwała, nawet z użyciem dużych dawek, ma mniejsze szanse wpłynąć na poziom HbA1c.

Optymalna dawka witaminy D prawdopodobnie zależy od wyjściowego poziomu 25(OH)D i charakterystyki klinicznej (geny, zwłaszcza odmiany receptorów dla witaminy D, metabolizm, waga, nasilenie stanu zapalnego…) konkretnego pacjenta. Dawki średnie wydają się być dobrym kompromisem między skutecznością a bezpieczeństwem, jednak ustalenie zasad indywidualnego doboru optymalnej strategii suplementacji witaminy D w cukrzycy typu 2 wciąż wymaga dalszych badań. 

Na podstawie

Zhang XJ, Wang HF, Gao X, Zhao Y. Effects of Oral Vitamin D Supplementation on Vitamin D Levels and Glycemic Parameters in Patients with Type 2 Diabetes Mellitus: A Systematic Review and Network Meta-Analysis. Biomed Environ Sci. 2025 Jun 20;38(6):716-726. doi: 10.3967/bes2025.066. PMID: 40616487.