Leki przeciwkaszlowe często wykorzystują mechanizm ośrodkowy, tj. hamowanie w mózgu ośrodka sterowania kaszlem. Notabene działają tak narkotyki (opioidy) i w syropach na kaszel, również dla dzieci, potrafi znaleźć się lek z tej rodziny, co niezmiennie dziwi i pediatrów, i farmakologów. Medycyna ludowa Europy, krajów basenu Morza Śródziemnego i Azji wykorzystywała za to do zwalczania kaszlu (i innych chorób układu oddechowego) prawoślaz lekarski. Jak on działa?

Najprawdopodobniej najsilniejszym składnikiem przeciwkaszlowym korzenia i liści prawoślazu jest ramnoglukuronian (polimer dwucukrowy, polisacharyd). Stanowi do 20% substancji śluzowych prawoślazu. Blokuje w komórkach nerwowych unerwiających oskrzela specyficzne receptory serotoninowe aktywujące neurony prowadzące do mózgu informację o uszkodzeniu (na którą ten reaguje odruchem kaszlowym). Dodatkowo rozkurcza mięśnie gładkie i podejrzewa się, że chroni komórki wyściełające drogi oddechowe i zwiększa wydzielanie ochronnego śluzu. Działa też przeciwbakteryjnie i wygasza reakcje zapalne. 

Z tego powodu prawoślaz wykorzystywany jest przede wszystkim w kaszlu suchym, gdy przyczyną kaszlu jest podrażnienie (uszkodzenie) nabłonka oskrzeli. Często wchodzi w skład preparatów przeznaczonych dla dzieci z uwagi na duże bezpieczeństwo. Skuteczny jest już po 10 minutach od doustnego podania, pomaga znakomitej większości chorych; stosowany jest zwykle kilka razy dziennie. Aby zwiększyć skuteczność przeciwkaszlową, łączy się go z imbirem, tymiankiem i jego krewną zatarią, anyżem, bluszczem pospolitym – wszystkie te połączenia okazały się skuteczne w badaniach klinicznych, niektóre nawet były skuteczniejsze od farmakologicznego hamowania ośrodka kaszlu z użyciem dekstrometorfanu (jeden ze wspomnianych na początku narkotyków wykorzystywany do leczenia kaszlu). 

Choroby układu oddechowego, w których tradycyjnie stosuje się prawoślaz, to zresztą nie tylko kaszel. Zalicza się do nich różne choroby zapalne oskrzeli i płuc, a także podrażnienia gardła i krtani. Figuruje w wykazach ziół Farmakopei Brytyjskiej czy wydawanej przez European Scientific Cooperative on Phytotherapy, jest też na liście produktów leczniczych Europejskiej Agencji ds. Leków (do stosowania w chorobach układu oddechowego i pokarmowego). 

Warto pamiętać o prawoślazie, zwłaszcza zimą, w okresie infekcyjnym. 

Na podstawie

Complement Med Res. 2020;27(3):174-183. Marsh Mallow (Althaea officinalis L.) and Its Potency in the Treatment of Cough. Mahboubi M